Japońskie malarstwo tuszem

Suiboku-ga (jap. 水墨画) to styl malarstwa japońskiego mający swoje korzenie w Chinach. Jest to malarstwo monochromatyczne. Do malowania używany jest głównie czarny tusz, natomiast bardzo rzadko sięga się po farby (stonowane kolory). Ten rodzaj malarstwa ściśle powiązany jest z kaligrafią, co można łatwo zauważyć podziwiając takie obrazy, które często zawierają inskrypcje w postaci poematu czy jedynie wyrażenia.

Jak wyżej wspomniano - tradycja malarstwa tuszem wywodzi się z Chin. Pierwsze obrazy w tym stylu powstawały na terenie Państwa Środka już ok. VII-VIII w. Głównymi jego twórcami byli wówczas buddyjscy mnisi z sekty chan (jap. zen (禅)). Prekursorami byli - Wu Daozi (jap. Godōshi (呉道子)) oraz Wang Wei (jap. Ō I ((王維)). Początkowo prace chińskich mistrzów skupiały się na uwydatnieniu i dobrym skomponowaniu rodzaju kresek stawianych pędzlem. Z czasem jednak ich następcy zaczęli sięgać dalej i skupili się na ekspresyjności stawianych linii.

W VIII w., kiedy wymiana pomiędzy Chinami a Japonią przeżywała swój rozkwit, na terenie Japonii zaczęły pojawiać się dzieła znanych mistrzów chińskich. Równie szybko jak ich sława rosła, pojawiali się naśladowcy. Na przełomie wieków VIII/IX, a potem X/XI pojawiło się wielu znakomitych malarzy tego stylu w Chinach - Jing Hao (jap. Keikoku (荊浩)), Li Cheng (jap. Risei (李成)), Fan Kuan (jap. Hankan (范寛)), Dong Yuan (jap. Tōgen (董源)), Su Dongpo (jap. Sotōba (蘇東坡)) oraz Mi Fu (jap. Beifutsu (米ふつ)), co przyczyniło się do jeszcze szybszego przenikania tej techniki do krajów sąsiadujących - Korei i Japonii.

Na wyspach japońskich malarstwo tuszem zaczęto uprawiać na poważnie dopiero w okresie Kamakura. Początki rozwoju suiboku-ga są silnie związane z dwiema postaciami politycznymi - mianowicie siugunami - z ówcześnie (okres Muromachi) rządzącego rodu Ashikaga - Yoshimitsu i Yoshimasa. W tym początkowym okresie styl ten był wyciszony i wyrafinowany, oddając to co najistotniejsze w doktrynie zen, której to mnisi byli prekursorami suiboku-ga. Z czasem jednak (w późniejszych okresach) sięgając po coraz nowsze techniki wyrazu - tj. "złamany tusz" i "rozlany tusz" oraz polichromia - malarstwo to nabrało cech dekoracyjności oraz rozmachu porównywanego z dziełami kolorowymi. Rozwój suiboku-ga na terenie Japonii można podzielić - na wymienione poniżej - 4 okresy.

W pierwszym okresie (połowa XIII w. - końca XIV w.) rodzimi malarze pozostawali pod silnym wpływem dzieł chińskich mistrzów okresu Song i Yaun, a w szczególności Muqi (jap. Mokkei (牧谿)). Widoczny jest ponadto pewien podział ówczesnych malarzy pomiędzy tych, którzy chcieli tworzyć dzieła kunsztowne, przedstawiające świętych (motywy religijne - Mokuan Reien i Kao Ninga) oraz takich, którzy poprzez monochromatyczne szkice wyrażali to, co w buddyzmie zen najważniejsze, czyli prostotę i spontaniczność (np. oświecenie - Takuma Eiga i Ryōzen).

Z kolei w drugim okresie (koniec XIV w. - połowa XV w.) - dużo krótszym od poprzedniego - ujawniły się trzy wielkie talenty - Josetsu, Minchō Kichizan oraz Shūbun. Ci wielcy mistrzowie pędzla (oraz inni mniej znani twórcy tego okresu) skupiali się wokół słynnych świątyń buddyjskich. Josetsu i Shūbun działali w Shōkoku-ji (相国寺), natomiast Minchō był mistrzem świątyni Tōfuku-ji (東福寺). Ich twórczość skupiała się głównie na motywach pejzażowych, które wówczas były modne i pożądane przez społeczeństwo. Nadal utrzymywał się pogląd, iż na obrazie powinna być inskrypcja. Większość malarzy była jednak niższej klasy mnichami i dlatego inskrypcje w postaci poematów dopisywali doświadczeni mnisi-poeci. Można zauważyć pewien rozłam stanowiący odejście suiboku-ga od wzorów chińskich. W okresie Muromachi powstał nowy styl, również oparty na sztuce chińskiej, o japońskiej nazwie shigajiku (詩画軸), widoczny na wiszących zwojach (kakemono) łączących malarstwo z poematami. Za największe dokonanie uznaje się działalność Shūbuna, który zasymilował malarstwo japońskie z chińskim, wzorując się na dziełach dwóch mistrzów - Ma Yuan (jap. Baen (馬遠)) i Xia Gui (jap. Kakei (夏至)).

Natomiast w trzecim okresie działali uczniowie wcześniejszych mistrzów. Za najważniejszą postać w trzecim okresie rozwoju suiboku-ga uważa się ucznia Shūbuna - Sesshū Tōyō (1420-1506), który w pełni zintegrował styl chiński z japońskim. Jako jedyny malarz sygnował większość swoich prac, dlatego też uważa się go za najpłodniejszego twórcę tego stylu malarskiego. Wówczas powstało wiele szkół malarskich skupionych wokół wcześniej wspomnianych świątyń. Każda z nich wykształciła własny styl i wyszkoliła wielu znanych mistrzów. Ponadto w ich szeregach spotykano nie tylko mnichów. W Shōkoku-ji uczył się pod okiem Sesshū jego najsłynniejszy student - Sōtan Oguri, który nie był mnichem, ale nadwornym malarzem shōgunów Ashikaga, spadkobiercą Shūbuna. Innymi znanymi wychowankami szkoły Sesshū byli - Nōami i Jasoku Soga.

W czwartym - ostatnim okresie (początek XVI w. - koniec XVII w.) - kompletnej syntezie uległy style japoński i chiński na terenie Japonii. Za twórcę, który tego dokonał uważa się Motonobu Kanō ze szkoły Kanō, która w tym okresie zdobyła oficjalne poparcie siogunatu. Do tego momentu obrazy w stylu suiboku-ga były niewielkimi obrazami, często wieszanymi w specjalnej wnęce (alkowie) o nazwie tokonoma, przeznaczonej na dzieła sztuki - zazwyczaj kakemono i ikebanę. Teraz stały się wielkimi obrazami pokrywającymi ściany, przesuwane drzwi (fusuma), czy parawany. Powodem takiej zmiany była ewolucja stylu, który przerodził się w styl dekoracyjny, którego dzieła mogły być wspaniałą ozdobą bogatych mieszkań lub też budynków publicznych. Okres ten to głównie twórczość szkoły Kanō i Hasegawa. Dzieła tworzone są przez mistrzów głównie tuszem, czasami farbami, ale również łącząc obie techniki.

W ramach podsumowania można wręcz pokusić się o stwierdzenie w duchu zen (którym przecież omawiana tu sztuka się inspiruje), że suiboku-ga przedstawia Jedność, którą wyobrazić sobie można jak ocean, gdzie wszelkie życie jest niczym pojawiająca się na nim fala (a zatem jego integralna część - niczym się od niego nie różniąca).

Autor wpisu - J.A. Szalaty

Źródło - Wikipedia

Grafiki - Unsplash